بسمه تعالی

خدمات مرجع مجازی

وظیفه و نقش کتابخانه ها و متخصصین کتابداری با پیدایش اینترنت ، فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی به شکل قابل توجهی تغییر کرده است. از دیدگاه کتابداران و جامعه کاربران، سرعت تغییر فناوری ها و تولید اطلاعات بسیار زیاد است. با پیدایش خدمات جدید، نقش کتابداران نیز در حال دگرگونی است و وظیفه اصلی کتابخانه ها، جلب رضایت کاربران به واسطه فراهم آوری اطلاعات درست برای کاربران واقعی در همه زمان است. در درنیای دیجیتال کنونی، خدمات مرجع دیجیتال، یکی از مجصولات فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی است که با دگرگون ساختن خدمات مرجع سنتی در کتابخانه اجرا می شود . 

تعریف خدمات مرجع مجازی

مرجع مجازی، خدمت مرجعی است که به صورت الکترونیکی و غالبا بلادرنگ انجام می شود، طوری که کاربران بدون حضور فیزیکی می توانند از رایانه یا سایر فناوری های اینترنتی برای ارتباط با کتابداران مرجع استفاده کنند.     

خدمات مرجع مجازی، به صورت یک نظام وب مبنا از طریق اینترنت و معمولا به صورت پست الکترونیکی ، فرم های وبی ، پیغام دهی همزمان و هوش مصنوعی ارائه می شود، که معمولا در وب سایت کتابخانه ها با عباراتی چون, chat with a librarian

ask a librarian online و از کتابدار بپرس مشخص می گردد.

ضرورت خدمات مرجع مجازی

ضرورت خدمات مرجع مجازی به موارد زیرخلاصه می شوند :

ü      فراهم آوری اطلاعات متفاوت برای کاربران

ü      در زمینه نیازهای اطلاعاتی خود با متخصصان ارتباط داشته باشند

ü      آموزش کاربران جهت آشنایی با منابع و شیوه های جستجو

ü      به کارگیری منابع وفناوری ها

ü      جذب و جلب توجه جامعه کاربری

ü      تغییر در رفتار اطلاع یابی کاربران

ü      بازاریابی تجهیزات و خدمات بر مبنای کیفیت و خواست کاربر

ü      بازشناسایی هویت و تقویت نقش کتابداران

 مرجع ناهمزمان

 در این روش، بین طرح سوال از سوی کاربر و ارائه پاسخ از سوی کتابدار فاصله زمانی وجود دارد.

پست الکترونیکی

قدیمی ترین روشی است که برای ارئه خدمات مرجع الکترونیک از سال 1990و استفاده قرار گرفته است.

فرم های وبی

در این شیوه کاربران جهت پرسیدن سوالهای خود و کسب اطلاعات مورد نیاز باید فرمهای پیوسته ای را پرکنند( در جایی از وب سایت کتابخانه کلیک میکنند و در فرمی که پرسش خود را در آن مطرح میکنند سایر اطلاعات ویژه مانند نام و نشانی پست الکترونیکی) به همراه سوال پرسیده شده فرستاده می شود که کاربرد های آن به صورت" از کتابدار بپرس " نمود می یابد .

تفاوت پست الکترونیکی وفرم وبی

به دلیل شباهت این دو مدل ، طراحی آن ها تفاوت زیادی با هم ندارد. عناصر به کار رفته در پست الکترونیکی معمولا نسبت به فرم وبی خلاصه تر می باشند. شاید بتوان گفت که فرم وبی به دلیل این که در بر گیرنده اطلاعات زیادی درباره نیاز اطلاعاتی کاربر می باشد در حکم یک مصاحبه مرجع عمل می کند .

اس ام اس

در این شیوه برقراری ارتباط با کتابداران در کتابخانه ها از طریق تلفن همراه صورت می پذیرد.زمانی که کتابداران سوال شما را در قالب   SMS دریافت می کنند، آن را بررسی کرده و نهایتا ظرف یک ساعت به آن پاسخ می دهند.باید توجه داشت که پاسخ صرفا به همان تلفن همراهی که با آن  SMS زده اید فرستاده می شود و هیچگونه پاسخ اتوماتیکی در قبال سوال شما فرستاده نخواهد شد.

مرجع همزمان

این فناوری از سال 1995 به کار گرفته شد ه است ، در این روش وقتی کاربر سوال خود را مطرح می سازد، در همان زمان کتابدار مرجع سوال را مشاهده می کند و می تواند ضمن کاهش ابهامات سوال با پرسیدن سوالات دیگر ، اقدام به پاسخ گویی کند .

آی ام

این نرم‌افزارها به کتابدار و کاربر امکان می‌دهند با ارسال پیام‌های متعدد با همدیگر ارتباط بگیرند. از قابلیت‌های این نرم‌افزارها، آگاه‌کردن کتابدار از دریافت پیام فوری از طریق پخش صدا، بوق و علائم دیگر است. این نرم‌افزارها با روشن کردن رایانة کتابدار مرجع، فعال می‌شوند و تا زمانی که رایانه خاموش نشده به صورت فعال، دریافت پیام‌ها را اعلام می‌کنند و در صورت پاسخ‌دادن کتابدار، آن‌ها را برای کاربر ارسال می‌دارند و اگر کاربر ارتباط خود را با میز مرجع قطع کرده باشد، پاسخ را به نشانی پست الکترونیکی وی ارسال می‌کنند.

چت

از طریق چت یا گفتگو می توان به کاربرانی که دور از کتابخانه هستند یا از نظر شنوایی مشکل دارند  خدمات ارائه داد. از طریق چت می توان به صورت زنده به بحث و تبادل نظر پرداخت.

ویدئو کنفرانس یا مرجع ویدئویی

مرجع ویدیویی یکی دیگر از شکل‌های ارائه خدمات مرجع دیجیتالی به صورت همزمان می‌باشد. در این شیوه، کاربر و متخصص اطلاع‌رسانی به طور همزمان و بر مبنای عناصر دیداری و شنیداری، با هم در ارتباط هستند. در این مدل، خدمات از طریق WEBCAM و ابزارهای کنفرانس ویدیویی ارائه می‌گردد. مزیت این شیوه به دیگر شیوه‌ها این است که متخصصان اطلاع‌رسانی و کاربر در شرایطی تقریباً شبیه به محیط سنتی، حالات و حرکات یکدیگر را میبینند.

اسکایپ

امروزه یکی از شیوه های ارتباط هم زمان ارتباط تلفنی از طریق اینترنت است.مزیت ارتباط تلفنی از طریق اینترنت این است که از طریق کامپیوتر و اینترنت می توان بدون پرداخت هزینه چندانی با فواصل دور ارتباط برقرار کرد.

حرف آخر

کتابداران و کتابخانه ها با توجه به پیشرفت فناوری ها و ارتباطات لازم است که اطلاعات خود را همزمان با تکنولوژی پیش ببرند و از عصره فناوری های نوین باز نمانند تا بتوانند همواره نیاز های اطلاعاتی کاربران خود را مرتفع سازند و در جلب توجه کاربران به کتابخانه و خدمات خود موفق باشند .

                                                                              ندا تقی زاده

                                                                          دانشجوی کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی